Elazığ’da tarihi Harput Mahallesi’nde yer alan ve 800 yılı aşkın süredir ayakta duran Yüce Cami’nin minaresinin eğikliğinin 3,5 ile 7 derece arasında olduğu yapılan ölçümlerle belirlenirken, Pisa Kulesi’nden bile eğik olduğu tescillenmiş oldu.

Bin 157 yılında Artuklu hükümdarı Fahrettin Karaaslan göre inşa ettirilen Harput Ulu Cami’nin eğik minaresi, ziyarete gelenlerin ilgisini çekiyor. Eğriliği ile İtalya’da yer alan Pisa Kulesi’ni hatırlatan minarenin geleceğe aktarılması için Malatya Vakıflar Bölge Müdürlüğü kadar 3’er aylık takiplerle 2 yıl süren ölçümler yapıldı. Yapılan ölçümlerde minarenin 3,5 ile 7 derece arasında eğik olduğu belirlenmesi ile 3,99 eğikliği yer alan Pisa Kulesi’nden daha eğik olduğu saptandı. Yapılan ölçümler ardından, çarpık minarenin geleceğe aktarılması için proje hazırlanması hedeflendiği öğrenildi.

Eğri minare ile ilgili veri veren Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç.Dr. İsmail Aytaç, “Harput Ulu Cami’nin miladi olarak bin 157 yılında inşa edildiğini biliyoruz. Artuklu hükümdarı Fahrettin Karaaslan göre yaptırıldığı kesin olan Harput Ulu Cami ile ilgili fazla sayıda vakfiye ve arşiv kayıtlarımızda var. Büyük Selçuklular’ın İran bölgesinde mimarisini oluşturduğu ustu açık avlulu Anadolu’daki ilk camilerden birisi ve minaresi tek şerefeli olma özelliğini taşıyor. Şerefeden sonrası 18. yüzyıllarda yıkılmıştır, sırsız tuğla ile dekorasyon yapılmıştır” dedi.

Minarenin eğriliği 3,5 ile 7 derece aralarında

Yüce Cami minaresinin teknik incelemelerinin Malatya Vakıflar Bölge Müdürlüğü kadar yapıldığını belirten Doç.Dr. Aytaç, “Son iki yılda 3 aylık periyotlarla teknik incelemede ve eğrilik açı ölçümlerinde 7 derecelik bir açı ile eğimi olduğu tespit edildi. Pisa Kulesi’nin 3,99 derece eğik olduğu düşünülürse Yüce Cami’nin minaresi 3,5 ile 7 derece ile ondan daha eğiktir. Minare, günümüze dek gelebilmiş olması bakımından manâlı bir eser. Bu minarenin bilhassa hafızalarda eğri kalışı itibari ile restorasyonlarında tamamen düzeltilmek yerine mevcut durumunun korunması siklet kazanmaktadır. Son Vakıflar Alan Müdürlüğünün yapmış olduğu raporlarda, bu minarenin düşen orijinal sırsız tuğla parçalarının yeniden yapıştırılarak dondurulması öneriliyor. Bu doğru bir yaklaşımdır” ifadelerini kullandı.

“Eğriliği korunarak müdahale edilmeli”

Yapılan ölçümlerin öneminin büyük olduğunu da aktaran Aytaç, bilhassa mevcut ölçümleri peşine düşüp takip ederken minarede son 2 yılda 2-3 milimlik de olsa doğuya dürüst açılmalar olduğunun görüldüğünü kaydetti.

Açılmaların devam etmesi halinde fazla beklemeden minareye müdahale edilmesi gerektiğinin altını çizen Aytaç, “Bu müdahaleyi yaparken bir teknik ekibin sanat tarihi hocalarının ve teknik hocalarının birlikte karar vermesi gerekiyor. Harput’un sembolik haline gelmiş çarpık minaresinin, yıkılmasını da durdurmak durumundayız. Bizim bağlı ama bir sanat tarihçi, bir Harputlu olarak, Ulu Cami’nin bu minaresinin en azından plastik müdahalesinin olabildiğince en kısa sürede sağlamlaştırılması daha sonra izlenimlere tarafından de muhtemel olan en kısa sürede el atılması gerekiyor. Zor bir eser, müdahale edildiğinde geri dönüşü olmayan riskler de taşıyabilir. Ama ne olursa olsun geç kalma gibi bir riskimizde var. Onun için bu ekibin bir lahza önce bir araya gelip karar verip harekete geçmesi gerekiyor” dedi.

Bir minareyi hiç bir mimarın eğri yapmayacağını da anlatan Aytaç, “Eğri yapıldığı vakit yıkılma durumunda can riski taşır. 850 takvim bir yapıdan bahsediyoruz. Zamanla depremler ve zemin oynamasıyla, yıkılma, eğilme riski oluşuyor. Ulu Cami’deki bu minarenin de o kadar olduğunu tahmin ediyoruz. Şerefeden sonrası zaten orijinal değil, petek ve külah kısmı eğrelti duruşundan da belirtilen. Ama bunun da daha restorasyonu uygun bir mantıkla üstteki kısmında bitmiş elden geçirilmesi lüzumlu. Çünkü çok banal tuğlalarla kapatılmış. Minarenin eğriliğini koruyarak ne yerine getirmek gerekiyorsa yapmakta üstünlük var” diye konuştu.